Журналистік зерттеу
2025 жылдың 5 тамызы. Шымкент қаласының әкімдігі Шымкент қаласындағы қоғамдық көліктердің бірінде 13-15 жас шамасындағы оқушы бала арнайы жәшік ұстап, халықтан қаржы жинап жүр. Киімінде көгілдір жилет, қолында – мөрленген контейнер, QR-коды мен қайырымдылық сипатындағы парақшалар. Бір қарағанда – игі іс, бірақ шын мәнінде бұл әрекет көптеген заңнамалық және адамгершілік сұрақтарды туындатып отыр.
📌 Бұл бала кімнің атынан жүр?
Бала қайырымдылық қор атынан жүргенін айтып, жолаушылардан ақша жинайды. Бірақ қандай қор? Ресми тіркелген бе? Ақша қайда кетіп жатыр? Бұл сұрақтарға нақты жауап жоқ.
Контейнерде тіркелген заңды мекенжай да, банк шоты да, қор жетекшісінің аты-жөні де көрсетілмеген.
⚖️ Заң не дейді?
• ҚР Еңбек кодексінің 31-бабы: 14 жастан төмен балаларға еңбек қызметіне тартуға тыйым салынады. 14-18 жас аралығындағы жасөспірімдердің жұмыс істеуі – ата-анасының жазбаша келісімімен, арнайы шарттармен ғана мүмкін.
• ҚР “Қайырымдылық қызмет туралы” заңының 12-бабы: Ақша жинау арнайы тіркелген қорлар мен қоғамдық бірлестіктер арқылы ғана жүзеге асады. Ал қоғамдық орында (мысалы, автобус ішінде) ақша жинауға әкімдік тарапынан арнайы рұқсат қажет.
• ҚР Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексінің 489-бабы: Рұқсатсыз қайырымдылық жинау – әкімшілік жазаға себеп.
❗ Біз не байқадық?
- Бала еңбек заңын бұза отырып жұмыс істеп жүр.
- Қоғамдық көлікте рұқсатсыз ақша жинау фактісі тіркеліп отыр.
- Қор атына тіркелген ресми реквизиттер мен ашық есеп беру жоқ.
- Жолаушыларды сендіру үшін баланың бейнесі мен жасы пайдаланылуы – эмоциялық манипуляция.
📣 Кім жауапты?
Бұл әрекетке жауапты бірнеше тарап бар:
• Қайырымдылық қор (немесе соны жамылып жүрген ұйым) – баланы заңсыз пайдаланғаны үшін.
• Ата-ана – баланың қауіпсіздігін қамтамасыз етпегені үшін.
• Автобус компаниясы – қоғамдық көлікте рұқсатсыз ақша жинауға жол бергені үшін.
• Жергілікті әкімдік пен полиция – бұл әрекетке көз жұмып отырғаны үшін.
🧾 Сұрақтар мен талаптар:
- Бұл қорға мемлекет тарапынан тіркеу берілген бе?
- Жиналған ақша қайда кетіп жатыр? Жылдық есеп қайда?
- Бұл балаға кім рұқсат беріп, оны көшеге шығарған?
- Бұл – жалғыз бала ма, әлде жүздеген балалар қолданылып жатыр ма?
✅ Ұсыныс:
Біз, журналистер, осындай бейберекет қайырымдылық қорларына шектеу қоюды, балалардың еңбегін заңсыз пайдалану практикасына нақты шара қолдануды және бұл мәселені ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігіне, Балалар омбудсменіне, Прокуратураға жеткізуді талап етеміз.
📌 Редакциялық ескерту:
Мақалада айтылған жайттар бейнематериалға және куәгерлердің мәліметіне сүйене отырып жазылды. Егер қор өкілдері ресми жауап бергісі келсе, біз өз платформамызда жариялауға дайынбыз.
✍️ Журналист: Лаззат Асанова
📍 Түркістан облысы, Шымкент қаласы.
📆 2025 жылғы 5 тамыз
About The Author
